NEF'Î (1575-1635)

Türk divan siirinin en büyük ustalarindan biri olan Nef'î, Erzurum'un Hasankalebucaginda dogdu. Asil adi Ömer'dir. Babasi Ahmed Bey, Kirim Hani Canibeg Giray'in nedimi idi. Kirim Hani'na sundugu kaside ve siirlerden onun da bir sair oldugu anlasiliyor. Dogum tarihi kesin degildir. Iyi bir ögrenim görmüs olan Nef'î, Arapça ve Farsça biliyordu. Kirim Hani'nm tavsiyesiyle Sadrazam Kuyucu Murad Pasa onu himayesine almis ve istanbul'a göndermistir, istanbul'a gelince I. Ahmed'e sundugu kasidelerle dikkati çeken Nef'î kisa zamanda meshur olmustur. "Nef'î" mahlasini ona dostu ve koruyucu olan tarihçi Gelibolulu ÂH takmistir. II. Osman, I. Mustafa ve IV. Murad devirlerinde istanbul'da yasayan Nef'î, en çok IV. Murad devrinde itibar görmüs, söhret kazanmis, yine onun devrinde Bayram Pasa tarafindan bogdurulmustur. Nef'î'nin bogulmasina çok sert ve keskin hicivleri sebep oldu. O hiciv edebiyatinin bir kurbani, bir mazlum kahramanidir. Gerçi bazi hicivleri 'yergi' niteligini asip 'sövgü' halini almistir, yerdigi kisiler de devletin en üst kademedeki yöneticileridir ama, o çaga özgü ortam ve anlayisa ragmen, bu akibeti hakketmemistir. Nef'î, padisahtan baska bütün devlet adamlarini çok agir .sekilde hicvederek onlari kizdirmis, kendine düsman etmistir. Nef1 î'ye karsi duyulan ortak kini, sagliginda yazilmis su Farsça beyit çok iyi gösterir: "Adi Nef'î olan o hicivci sairin öldürülmesi, tipki engerek yilaninin öldürülmesi gibi, her dört mezhepte vaciptir." Nef'î hicivlerini "Siham-i Kaza" (Alinyazisi Oklari) adli eserinde toplamisti. IV. Murad bir gün Besiktas'taki sarayinda bu eseri okurken tahtin yakinina bir yildirim düsmüs, padisah da bunu bir ugursuzluk saymisti. Nef'î'yi huzuruna getirterek artik hiciv yapmamasini tenbih etmisti. Bu olay üzerine devrin sairleri su beyti söylemislerdir: Gökten nazire indi siham'i kazasina Nef'î diliyle ugradi Hakk'in belâsina. Nef'î tövbe etmisti, ama aliskanlik yüzünden sözünü tutamamis, sadaret kaymakami Bayram Pasa için agir bir hiciv yazmaktan kendini alamamisti. Bunu haber alan padisah Nef'î'yi çagirtmis, yeni bir hicvi olup olmadigini sormus, o da sunturlu bir küfür gibi olan hicvini cebinden çikarip padisaha göstermisti. Sultan IV. Murad önce hicviyesini keyifle dinlemis, ama ayni hicvi Bayram Pasa1 ya gösterince, onun yalvarmalarina dayanamayarak Nef'î'yi ona teslim etmisti. Bayram Pasada bir fetva alarak büyük sairi bogdurmus ve cesedini denize attirmisti. Nef'î'nin iki üstün özelligi vardir: Birinci .özelligi, siirlerindeki ihtisamli ahenktir. Onun misralarinda söz ve ses en güzel sekilde anlasir ve kulakta hos yankilar uyandirir, ikinci özelligi mecazlarindaki zenginlik, genislik ve yüceliktir. Övgü ve yergilerinde en asiri hayalleri en güzel bir ses ve üslûp içinde verebilmektedir. Eserleri: Nef'î'nin biri Türkçe digeri Farsça iki Divan'i, hicviyelerini biraraya toplayan "Siham-i Kaza" adli bir eseri ve "Tuhfet-ül ussak" adli 97 beyitlik Farsça bir kasidesi vardir. Türkçe Divan'i 1 naat, 57 kaside, 119 gazel ile çesitli kitalardan ve 15 rubaiden meydana gelir.