"Tanrim, ben Türk'üm. Türkçe yazmak istiyorum. Benden iltifatini esirgeme".
"Ilimsiz siir, esasi yok dlvar olur ve esassiz divar gayette bi-itibar olur...".
Fuzulî, en büyük sairlerimizden biridir. Azerî lehçesiyle yazmistir. Fakat o bütün Türk dünyasinda okunmus, anlasilmis, sevilmistir. Ama asil söhretini ve tesirlerini daha çok Osmanli sinirlari içinde yapmistir.
Fuzulî'nin hayatihakkinda bilgimiz azdir. Dogum tarihi bilinmiyor. Fakat 1556 yilinda Irak'i kasip kavuran bir veba salgininda öldügü zaman 60 yasini geçtigi tahmin edilmektedir. Oguz Türkleri'nin Bayat boyundan oldugu bilinen Fuzulî, hemen hemen bütün ömrünü Hille, Bagdad ve Kerbelâ sehirlerinde geçirmistir.
Kanunî Sultan Süleyman 1534'de Bagdad'i fethettigi zaman, Fuzulî, "Geldi bur el evliyaya padisahi namdar" misrai ile tarih düsürmüstür. Bu misranin bulundugu kasidesini padisaha sunmus, ayrica veziriazam, vezir, nisanci ve kazaskere de kasideler yazmistir. Fakat hayati boyunca sikintilar içinde yasadigi, belirli bir geliri olmadigi anlasiliyor. Kanunî'nin emriyle Evkaf gelirleri 'zevaid'inden baglanan 9 akçelik maasini bile alamamistir. Fuzulî'nin bu vesile ile yazdigi ve Nisanci Celâlzade Mustafa Çelebi'ye sun dugu "Selâm verdim rüsvet degildir deyü almadilar..." yolundaki sikâyetnamesi, onun bu sikintisini çok iyi anlatmaktadir.
Fuzulî kendisini çok iyi yetistirmis âlim bir sairdir: "Aklî meselelerde filozoflarin muh telif hükümlerinin yakasina yapisirim; naklî meselelerde hukukçularin anlas mazliginda imtiyaz dâvasinda bulunurum" diyor. Ayrica, "Ilimsiz siir, esasi yok divar olur, esassiz divar gayette bî-îtibar olur" dedikten sonra, "Ilimsiz siirden ruhsuz ka lip gibi" nefret ettigini bildiriyor.
Ana dilinin Türkçe oldugunu her firsatta söyleyen Fuzulî, Oguzca'nin Anadolu sivesin den biraz degisik olan Azerî lehçesiyle yaz mistir ki bugün de Kerkük Türkleri bu Türk çe ile konusurlar. Arap ve Fars dillerini de iyi bilirdi ve Türkçe'den baska bu dillerde de eserler vermistir.
Daha çok gazel sairi olarak taninir ama her tür siir yazmistir. Gençlik devrinde yaz digi siirlerde beserî aski anlatmis, ama da ha sonra bunu birakip tasavvufî aski isle mistir.
Fuzulî bir ask ve izdirab sairidir. Ayrilik, dert ve üzüntüyü arayan sairdir. Aci çekme ,nin insani olgunlastirdigini söyler, inancina göre insanin kaderinde hayatta aci çekmesi yazilidir. Onun siiri tam anlamiyla liriktir. Dü sünce, heyecan aci üzüntülerini oldugu gibi okuyucunun yüregine aktarir. Ona göre ask bir siir yazma gücü, yasamanin anlami ve ay ni zamanda bir çesit ahlâktir.
Fuzulî'nin Türkçe divani 100 defadan faz la basilmis, hemen hemen bütün Bati dilleri ne, bu arada Rusça'ya çevrilmistir. "Leyla ve Mecnun" adli manzum romani Rusya'da ope ra olarak bestelenmistir.
FUZULÎ'nin Türkçe eserleri
Fuzulî'nin Türkçe, Arapça ve Farsça eser ler verdigini yazmistik. Türkçe eserleri sun lardir: o Divan: Sairin kendi eliyle tertipledigi bu Türkçe divanda, düz yaziyla yazilmis bir ön sözden sonra 9 na't, 27 kaside, 302 gazel, musammatlar, kita ve rubailer yer alir.
Leyla ve Mecnun: En ünlü mesnevisi (manzum romani) budur. Türk, Arap ve Fars edebiyatlarinin ortak konusu olan Leyla ve Mecnun, Fuzulî'nin kalemiyle en yüksek üs lûp ve anlam degerine kavusmustur. o Beng ü Bade (Esrar ile Sarap): Sair, 440 beyitlik bu mesnevisinde afyonla sarabi karsilastirir ve sarabi üstün tutar. Raki, bo za, afyon, bers, nukl, kebab gibi içecek ve yiyecekleri canlandirir ve bunlarin macera larini anlatir. o Sohbetü'l-Esmar (Meyvelerin Sohbe ti): 200 beyitlik bu mesnevide bagdaki mey veler karsilastirilir ve bunlar kendilerini över, birbirleriyle tartisirlar.
Hadis-i Erbain Tercümesi: iranli Ca mi'den yapilan "40 Hadis" tercümesidir. Bu tercümede Nevâî'nin "40 Hadis"inden de yararlanmistir.
Hadlkatü's-Süeda (Ulularin Bahçesi): Düz yazi ile yazilmistir ama arada manzum parçalar vardir. Hz. Hüseyin'in Kerbelâ'da se hit edilisini anlatir.
Sikâyetname: Fuzulî'nin Nisanci Ce lalzâde Mustafa Çelebi'ye, Musul Beyler beyi Ahmed Bey'e, Bagdad Valisi Ayas Pa sa'ya ve Sehzade Bayezid'e yazdigi mektup lar da bulunmustur. Bu bes mektuptan biri olan ve Celâlzade Mustafa Çelebi'ye yazilan mektup "sikâyetname" adiyla taninir ve di van nesrinin en güzel örnekleri arasinda yer alir. Büyük sair bu mektubunda, elindeki be rata ragmen "Evkaf Zevaidi"nden kendisine baglanmis olan 9 akçe maasi alamadigini an latir, iki yüzlü, hak yeyici memurlari hicveder. Bu hiciv onun nükteci kisiligini ve ince zekâ sini da ortaya koymaktadir.
